նկ․՝ Մ․ Սարյան

Կարելի է ասել, որ նորագույն ժամանակների էպոսը՝ Աբովյանի «Վերք Հայաստանին», գրել է ինքը՝ ժողովուրդը՝ իր սրտի արյամբ։ «Վերք Հայաստանին» հայ ժողովրդի ինքնագիտակցության վավերագիրն է։

Խաչատուր  Աբովյանին է նվիրված Ե․ Չարենցի «Դեպի լյառը Մասիս» պոեմը /կարդա այստեղ/։ Պոեմում Չարենցը առաջ է քաշում Աբովյանի անհետացման իր վարկածը։
Ներքին խռովքով լցված՝ Աբովյանը գիշերը վերհիշում է իր անցած ուղին և նրան տանջում է սարսափելի կասկածը, թե «Վերք Հայաստանի» գրքում  սխալ ուղի է մատնանշել իր ժողովրդին․

Ի՞նչ է ասում այդ գիրքը և ի՞նչ է բարբառում.
Զուր չէ՞ արդյոք վատնել անհատնելի իր ձիրքը.
Եվ չի՞ արդյոք եղել իր ողջունած հեռուն
Մի թիարան վատթար․․․

Ռուսական տիրապետությունը Աբովյանը ողջունել էր, բայց հետո պիտի ինքն էլ դառնար այդ նոր գաղութացման զոհը, դա նաև Չարենցի ու շատ հայ մեծերի ճակատագիրն էր։
Առավոտյան Աբովյանը քայլում է դեպի հայ ժողովրդի հավերժության բարձունքը՝ Մասիսը․
— Եվ այժմ, մենավոր
Նա գնում էր կրկին դեպի հեռուն այն լուրթ,
Դեպի լյառը անհաս ու վեհանիստ,—
Դեպի գագաթը բարձր, որ իր ժողովուրդը
Համարել է հավետ իր գոյության խորհուրդը,—
Որ ճաշակե այնտեղ հավերժական հանգիստ...